علم گیاه پزشکی جز علومی است که به از بین بردن مشکل کمبود غذا در جهان کمک می کند. علم گیاه پزشکی در خصوص علل ایجاد، چگونگی به وقوع پیوستن، جلوگیری از ابتلا به بیماری و آفت در گیاهان و در پایان شیوه ی درمان آنها به ما روش های مورد نیاز ارائه می دهد.
طبق آمار های بدست آمده، چیزی نزدیک به ۳۰ درصد از محصولات کشاورزی در هنگام داشت، برداشت و انبارداری دچار مشکل و بلااستفاده می شوند. در این شرایط، مراقبت از گیاهان در مقابل آفت ها و بیماری ها، مخصوصا در صورتی که برای تامین غذا کاشته شده باشند به حدی اهمیت دارد که موجب می شود انسان ها به هر روشی از انجام آن اطمینان پیدا کنند.
اثر بخش ترین و سریع العمل ترین روش مبارزه با آفات، استفاده از سموم شیمیایی ضد آفت است. اما در کنار اثر بخشی بالا و زمان کوتاه نتیجه گیری، پس از گذشت زمان، تاثیرات مخرب این مواد بر طبیعت مشخص می شود. پس ما در نهایت مجبور به استفاده از روش های طبیعی و برگشته از طبیعت می شویم.
تمامی کشاورزان در اقصی نقاط دنیا، درگیر آسیب های بوجود آمده از آفت ها با شدت های مختلف هستند که هم موجب کاهش انرژی آن ها و هم از بین رفتن بسیاری از محصولاتشان می شود.
این مشکلات باعث شد که انسان ها به جستجوی روش هایی کم ضرر تر بپردازند که هم مفید باشد و هم بیشتر از دیگر راه ها به طبیعت نزدیک باشد. یکی از این روشها، کنترل زیستی (Biological Control) می باشد. که از آن در برنامه مدیریت تلفیقی آفت ها (IPM) بهره برده شده است.
کمی قبل تر استفاده از این روش به تنهایی برای نابودی آفت ها به کار برده می شد و روش های توصیه شده در علم گیاه پزشکی، جمعیت آفات را به صفر می رساند. اما این روش اشکال هایی هم دارد که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- عدم توجه به نقش حشرات در طبیعت
در این روش ممکن است با از بین رفتن آفات، حشرات مفید فایده که به ما هیچگونه آسیبی نمی رسانند و در گرده افشانی و باروری گیاهان نقش مهمی در تولید غذا دارند، از بین بروند.
2- عدم توجه به حق زندگی داشتن حشرات
با توجه به اخلاق زیستی، حشرات زنده هستند و هر جاندار زنده ای حق زندگی کردن دارد و ما نباید به هیچ عنوان آن ها را از بین ببریم.
با مطرح شدن این نکات، علم گیاه پزشکی کنترل جمعیت حشرات را جایگزین از بین بردن آن ها کرد. اما این روش هم به مرور موجب احساس خطر طرفداران و کارشناسان متخصص محیط زیست شد.
در زمان حال بیشتر انسان ها دریافته اند آفت کش ها نه تنها مشکلی را از بین نمیبرد، بلکه باع بروز مشکلات عدیده ای می شود.
از نکات قابل توجهی که شاید بسیاری از افراد ندانند این است که مصرف زیاد آفت کش ها، اگر مدت زمان زیادی ادامه پیدا کند باعث بیشتر شدن و خارج از کنترل شدن آفت ها می شود یا باعث آشکار شدن آفت های جدیدی می شود که این به این معناست که اوضاع از قبل هم وخیم تر می شود.
با توجه به موارد ذکر شده، روش کنترل زیستی تا به امروز، مناسب ترین راه برای از بین بردن آفات می باشد.
کنترل زیستی
کنترل زیستی به کارگیری ارگانیسم های زنده مثل شکارگرها، شبه انگل ها، بیمارگرها و… با هدف از بین بردن آفات به عنوان دشمنان طبیعی آن ها می باشد. یعنی نتیجه ی استفاده از این روش باید رساندن تعداد آفات به زیر حدی باشد که موجب خسارت اقتصادی می شود.
به دیگر سخن، کنترل زیستی به معنای بوجود آوردن مجموعه ای است که در آن، جمعیت یک گونه به وسیله افراد گونه های دیگر با مکانیسم هایی مانند صیادی، انگلی، بیماری زایی یا رقابت محدود شود.
بخشی از روابط غذایی بین دشمنان طبیعی و میزبانان شان در بالا ذکر شد که در مطلب زیر به تفصیل در این باره پرداخت:
۱) صیادی (Predator)
در این رابطه، دشمنان طبیعی آفت ها، آن ها را شکار می کنند و به عنوان صید وطعمه از آن ها تغذیه می کنند.با شکار آنها به عنوان طعمه، از آنها تغذیه می کنند. مانتیس ها مانند مانتیس اروپایی (Mantis Religiosa)، برخی گوشخیزک ها، بال توری ها و سن های شکارگر تعدادی از حشرات صیاد می باشند.
۲) بیماری زاها (Pathogens)
عوامل بیماری زای زیادی مثل باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و نماتدها می توانند موجب بروز بیماری در بند پایان مضر و نابودی آنها شوند. از میان عوامل بیان شده، باکتری ها از جایگاه ویژه ای در کنترل زیستی برخوردار هستند.
۳)شبه انگل ها (Parasitoids)
حشرات شبه انگل، پیش از تغذیه از میزبان، آن ها را می شکند که این سیستم آن ها درست برعکس روابط انگل ها می باشد که از میزبان زنده تغذیه می کنند. این نوع رابطه شامل:
شبه انگل تخم که از تخم حشرات آفت تغذیه می کند. به همین ترتیب شبه انگل لارو، شفیره و بالغ و از زاویه دیگر شبه انگل داخلی و خارجی که با توجه به محل تخم گذاری، حشره شبه انگل، در داخل یا روی بدن آفت نامگذاری می شوند. نوزاد این موجودات پس از بیرون آمدن تخم، شروع به تغذیه از میزبان خود (حشره آفت) می کند. در این شیوه، حشره ماده قبل از تخم گذاری، میزبان خود را بوسیله تزریق زهر می کشد.